Το παιχνίδι στη ζωή του παιδιού

Αν με ρωτούσε κανείς ποια είναι τα σημαντικότερα πράγματα για ένα παιδί, θα έλεγα ότι είναι η αγάπη, τα όρια και το παιχνίδι. Όλοι οι γονείς πρέπει να δείχνουμε ανεπιφύλαχτα την αγάπη μας στο παιδί μας, ανεξάρτητα από την διαγωγή του και τις πράξεις του. Τα όρια πρέπει να μπουν νωρίς στην παιδαγωγική διαδικασία ώστε να «στρώσουν» το δρόμο για μία ασφαλή και συναισθηματικά σταθερή εξέλιξη και ωρίμανση του παιδιού. Τέλος, το παιχνίδι είναι ο τρόπος με τον οποίο το μικρό παιδί μαθαίνει τον κόσμο, αναπτύσσει δεξιότητες και προετοιμάζεται για μια δημιουργική ζωή ως ενήλικας.

Μέσα από το παιχνίδι το παιδί εκφράζεται, ενεργοποιείται, εξελίσσεται, ψυχαγωγείται, κοινωνικοποιείται και αναπτύσσει την επιδεξιότητά του. Ατομικό ή ομαδικό, ελεύθερο αλλά και οργανωμένο αποτελεί σημαντικό παράγοντα μάθησης. Γι αυτό η θέση του στη ζωή ενός παιδιού κρίνεται μέγιστης σημασίας και αναγκαιότητας, ειδικά στα πρώτα κρίσιμα χρόνια της ύπαρξής του. Μέσω του παιχνιδιού έχουμε την ευκαιρία να ανακαλύψουμε τυχόν αναπτυξιακές δυσκολίες του παιδιού μας και να τις αντιμετωπίσουμε όσο πιο έγκαιρα μπορούμε. Επιστημονικές έρευνες υποστηρίζουν ότι ο εγκέφαλος ενός παιδιού στα πρώτα του χρόνια παρουσιάζει δύο φορές περισσότερη δραστηριότητα από εκείνη ενός ενήλικα. Ταυτόχρονα, ο βασικός τρόπος σκέψης, αντίδρασης και αντιμετώπισης προβλημάτων, του παιδιού, παγιώνεται κατά την περίοδο αυτή. Έχουμε, επομένως, μία θαυμάσια ευκαιρία μέσα από το παιχνίδι να «εκμεταλλευτούμε» τις μέγιστες δυνατότητες για μάθηση του παιδιού μας.

Το παιχνίδι επιτρέπει στο παιδί να:

√  δράσει ελεύθερα και αβίαστα

√  εξερευνήσει τον υλικό κόσμο

√  αναπτύξει και να εξελίξει την γλωσσική του ικανότητα

√  εκφράσει τα συναισθήματά του

√ αναπτύξει τις διαπροσωπικές του σχέσεις

√ δημιουργήσει και να μάθει αναπτύσσοντας την σκέψη του και οξύνοντας την κρίση του

√  ζήσει σε ένα κόσμο φανταστικό που μπορεί να εξουσιάσει

√  νοιώσει ευχαρίστηση

√ αναπτυχθεί σωματικά και να ασκήσει το σώμα του

√ αναπτυχθεί ηθικά (τι είναι καλό και κακό)

Πριν αναλύσουμε τα διάφορα είδη παιχνιδιού, είναι απαραίτητο να ορίσουμε τις προϋποθέσεις που πρέπει να διέπουν την διαδικασία ενός παιχνιδιού, ώστε αυτό να είναι παραγωγικό.

Οι προϋποθέσεις αυτές είναι:

√ να ανταποκρίνεται στις αναπτυξιακές δυνατότητες του παιδιού σύμφωνα με την ηλικία του

√ να κατέχει ιδιαίτερο χρόνο από την ενεργό μέρα του

√ να έχει ποικιλία: ενεργητικό παιχνίδι, παιχνίδι αναστάτωσης, αυτοσχεδιασμού, ομαδικό κτλ.

√ να πραγματοποιείται μέσα σ ένα περιβάλλον κατάλληλο για ελεύθερη, ασφαλή και αυτόβουλη εξερεύνηση

√ να προσφέρει σωματική επαφή όπου αυτό είναι εφικτό

√ να προάγει τις κοινωνικές δεξιότητες όπως η ενεργός συμμετοχή και η υπευθυνότητα

√ να γίνεται σε εναλλασσόμενο περιβάλλον όπως στο σπίτι, στο σχολείο, στην εξοχή κ.α.

√ να αποτελείται από πληθώρα υλικών και πραγμάτων (σε υφή, μέγεθος κτλ.)

Έχοντας πάντα στο μυαλό μας αυτές τις προϋποθέσεις, το παιδί μας μπορεί να περιπλανηθεί σ ένα μαγικό κόσμο παιχνιδιών κάθε είδους που μόνο χαρά και δημιουργικότητα μπορούν να του προσφέρουν. Υπάρχουν έξι κατηγορίες παιχνιδιού που αντιστοιχούν στην φυσιολογική εξέλιξη του παιδιού:

Διερευνητικό Παιχνίδι: Ξεκινά από την ηλικία των τριών μηνών και αφορά στην όραση, στην ακοή, στην αφή, στη μιμητική γλώσσας και στο πιάσιμο, και συνοδεύεται από τα λόγια της μαμάς και του μπαμπά.

Μιμητικό Παιχνίδι: Ξεκινά στην ηλικία των επτά με δέκα μηνών. Μέσω του μιμητικού παιχνιδιού το παιδί μαθαίνει να εκτελεί δραστηριότητες που είναι πολύ χρήσιμες για το ίδιο. Επίσης, αντιλαμβάνεται ότι οι ενήλικες έχουν διαφορετικούς από αυτό ρόλους, τους οποίους θα αναπτύξει και το ίδιο όταν μεγαλώσει. Στην ηλικία των 4 -5 ετών το παιδί εκφράζει τα συναισθήματά του, παίζει τη μαμά και τον μπαμπά  ή την δασκάλα, επαναλαμβάνοντας συνήθως όσα έχει βιώσει.

Δημιουργικό Παιχνίδι: Ξεκινά από την ηλικία των 18 με 20 μηνών. Το παιδί αρχίζει να ωριμάζει τόσο κινητικά όσο και νοητικά, με αποτέλεσμα να μπορεί να συμμετέχει σε εκπαιδευτικά παιχνίδια

Φανταστικό Παιχνίδι: Ξεκινά περίπου στην ηλικία των 2 ετών και εξελίσσεται τα επόμενα χρόνια. Το φανταστικό παιχνίδι δίνει την ευκαιρία στο παιδί να διαδραματίσει τα γεγονότα της ζωής του με τον δικό του τρόπο, ελευθερώνοντας το από καταπιέσεις και δυσάρεστες καταστάσεις και εμπειρίες. Το παιδί αρχίζει να εξωτερικεύει ευκολότερα τα συναισθήματά του, αποκτώντας με τον τρόπο αυτό ψυχική ισορροπία. Το φανταστικό παιχνίδι εξαρτάται από την ικανότητα του παιδιού να εκφράσει τις ιδέες του με ένα συμβολικό τρόπο.

Παιχνίδι με Κανόνες: Ξεκινά στην ηλικία των 4 ετών και προϋποθέτει σημαντική ανάπτυξη των ικανοτήτων του παιδιού, ταυτόχρονα με την κατάκτηση όλων των προηγούμενων ειδών παιχνιδιού. Επίσης, απαιτεί την δυνατότητα του παιδιού να δεχθεί κανόνες όπως το μοίρασμα, την αναβολή της ικανοποίησης των επιθυμιών του κτλ. Πρόκειται κυρίως για τα ομαδικά παιχνίδια.

Ο ρόλος του γονιού στο παιχνίδι

Η παρουσία του γονιού ή του ενήλικα γενικότερα στο παιχνίδι του παιδιού έως και την ηλικία των 2,5 ετών είναι απαραίτητη. Το παιδί στην ηλικία αυτή έχει ανάγκη την ενθάρρυνση προκειμένου να αναπτύξει αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση, και αυτή δεν μπορεί να δοθεί από συνομήλικους. Ο γονιός θα πρέπει να παίζει με το παιδί του κανονικά, χωρίς να παίζει τον παθητικό αντίπαλο που δίνει στο παιδί την ευκαιρία να κερδίζει πάντα. Στη συμπεριφορά του, όμως, ο γονιός θα πρέπει να αποφύγει τα ξεσπάσματα θυμού και οργής που το παιδί επιτρέπεται να έχει. Άλλωστε, ο γονιός αποτελεί πρότυπο συμπεριφοράς για το παιδί, με τον οποίο θα ταυτιστεί μεγαλώνοντας. Επίσης, ο γονιός δεν χρειάζεται να επαινεί διαρκώς το παιδί, γιατί αυτό καλλιεργεί την εξάρτησή του από τον γονιό. Η εναλλαγή μεταξύ διαφόρων παιχνιδιών, πριν την ολοκλήρωση του πρώτου είναι επιτρεπτή. Το παιδί αποκτά ενδιαφέρον για την πλήρη διεκπεραίωση μίας δραστηριότητας κατά την προεφηβική ηλικία. Κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού, το παιδί είναι δυνατόν να αλλάζει διαρκώς την συμπεριφορά του, παραμένοντας ήσυχο, ή φωνάζοντας και κάνοντας φασαρία. Σημαντική, επίσης, θεωρείται η ενθάρρυνση από τον γονιό ως προς την αυθόρμητη συμπεριφορά του παιδιού, χωρίς να θέτει ο ίδιος τις οδηγίες και τους κανόνες του παιχνιδιού. Τέλος, πρέπει να αφήνεται η δυνατότητα στο παιδί να χρησιμοποιεί την φαντασία του χωρίς κριτική και ειρωνεία.

Το παιδί δεν χρειάζεται ποσότητα παιχνιδιών, αφού έχει τη δυνατότητα να μετατρέψει οποιοδήποτε αντικείμενο σε ενδιαφέρον και θελκτικό παιχνίδι. Αυτό που πραγματικά χρειάζεται ένα παιδί είναι γονείς που θα αφιερώσουν χρόνο παίζοντας μαζί του, χωρίς να φοβούνται να λερωθούν…

Η ανάγκη του παιδιού για κοινωνικοποίηση ξεκινάει μετά την ηλικία των 2,5 ετών, όπου απαιτείται πέρα από το παιχνίδι με τους γονείς να υπάρχει και επαφή με παιδιά. Στην ηλικία των 3 με 6 ετών, που το παιδί εντάσσεται στο σχολικό περιβάλλον με την έναρξη του νηπιαγωγείου, η ανάγκη για παρουσία άλλων παιδιών είναι πολύ μεγάλη έως και καθοριστική.

Στην ηλικία των 7 με 12 ετών μπαίνουν οι κανόνες στα ομαδικά παιχνίδια και οι δραστηριότητες αυτής της περιόδου καθορίζονται από το φύλο, μέχρι την εφηβεία όπου εμφανίζονται κοινά ενδιαφέροντα και για τα δύο φύλα.

Το παιχνίδι για το παιδί πρέπει να αποτελεί τρόπο ζωής, και το μέσο της ψυχοσωματικής ανάπτυξής του. Το μεγαλύτερο μέρος της μέρας του πρέπει να καταναλώνετε σε αυτό ακόμη και στην εφηβική ηλικία.

Ας το αφήσουμε, λοιπόν, να παίξει ελεύθερα……

Μαρία Βουτίδου

Ψυχολόγος MSc - Ψυχοθεραπεύτρια